ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

ΥΠΟ
ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΔΙΑΜΑΝΤΑΡΑ

( Το παρόν κείμενο είναι μέρος από το βιβλίου του ιδίου με τίτλο: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΔΟΦΙΑΣ - ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΕΣ ΣΧΟΛΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ)


ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Δὲν εἶναι καθόλου εὔκολο νὰ δοθεῖ ἕνας ἱκανοποιητικὸς ὅρος ἢ ἀπάντηση γιὰ τὸ τί εἶναι φιλοσοφία ἀκόμη καὶ ἀπὸ τοὺς πλέον εἰδικούς. Δὲν εἶναι εὔκολο νὰ δεχθοῦμε μία ἀπάντηση ὅτι εἶναι ἕνας ξεχωριστὸς κλάδος τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῦ κόσμου γενικά. Οἱ ἴδιοι οἱ φιλόσοφοι ποτὲ δὲν συμφώνησαν οὔτε ἔδωσαν ἕναν σαφῆ ὁρισμὸ γιὰ αὐτὸ τὸ θέμα. Ἀντίθετα, τὸ ἐρώτημα «τί εἶναι φιλοσοφία» ἀποτελεῖ αὐτὸ καθαυτὸ ἕνα φιλοσοφικὸ ἐρώτημα, στὸ ὁποῖο μποροῦν νὰ δοθοῦν διαφορετικὲς ἀπαντήσεις ἀπὸ τοὺς φιλοσόφους ποὺ ἀνήκουν σὲ διαφορετικὲς σχολὲς σκέψεως.Εἶναι ἀξιοσημείωτο ὅτι, στὴν ἱστορία τῆς σκέψεως τοῦ ἀνθρώπου, παρατηρεῖται μία προοδευτικὴ ἀλλαγὴ τῶν θέσεων ποὺ εἶχαν χαραχθεῖ στὴν διαχωριστικὴ γραμμὴ μεταξὺ τῶν σπουδῶν, ποὺ ἐθεωροῦντο ὡς κλάδοι τῆς φιλοσοφίας καὶ μάλιστα διακεκριμένοι ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἴδια.Κατὰ συνέπεια, ὁ καλλίτερος τρόπος γιὰ νὰ κατανοήσουμε τὴν φύση τῆς φιλοσοφίας καὶ νὰ ἀπαντήσουμε στὸ τεθὲν ἐρώτημα, εἶναι νὰ ρίξουμε ἕνα σύντομο βλέμμα στὴν ἱστορία της καὶ τὴν ἐξέλιξή της. Ὅταν συλλάβουμε καὶ κατανοήσουμε ὅ,τι δυνάμεθα μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο, κάθε ἀπάντηση στὸ τί εἶναι φιλοσοφία θὰ εἶναι κατὰ μᾶλλον ὑποκειμενικὴ καὶ ἴσως περιττή. Στὸ ξεκίνημά της, ἡ φιλοσοφία, ὅταν ἐγκατέλειψε τὴν θεολογικὴ ἀναφορὰ καὶ ἔκφρασή της (Ὅμηρος – Ἡσίοδος), ἄρχισε μὲ γενναῖα καὶ θαραλέα βήματα, στὴν Ἰωνία, νὰ περιλαμβάνει ὁλόκληρο τὸ πεδίο τῆς «Ἀνωτέρας Παρατηρήσεως, Ἔρευνας καὶ Μαθήσεως», δηλαδὴ ὅσα ἦταν πέρα ἀπὸ τὴν ἀνάγνωση, γραφὴ καὶ ἀριθμητική.

Ἄρχισαν οἱ ἐνασχολούμενοι νὰ ἀποκτοῦν βαθμιαῖα ἐκτεταμένες καὶ πλέον ἀσφαλεῖς γνώσεις, μελετώντας τὴν φύση καὶ παρατηρώντας τὰ φαινόμενα. Τότε διαπίστωσαν τὶς συστηματικὲς σχέσεις ποὺ εἶχαν μεταξύ τους καὶ ἄρχισαν νὰ χαρακτηρίζουν καὶ νὰ ταξινομοῦν αὐτὲς τὶς γνώσεις. Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο, ἐκκολάφθησαν καὶ ἀναπτύχθησαν εἰδικοὶ κλάδοι μάθησης, οἱ ὁποῖοι μὲ τὴν σειρά τους ἄρχισαν νὰ ἀποχωρίζονται ἀπὸ τὸ γενικὸ σῶμα τῆς σκέψεως, τὸ ὁποῖο ὀνομαζόταν φιλοσοφία.
Τὰ Μαθηματικά, βέβαια, εἶναι τόσο ἀρχαῖα ὅσο καὶ ὁ πολιτισμὸς καὶ ἐπειδὴ οἱ ἄνθρωποι σὲ ὅλα τὰ μήκη καὶ πλάτη τῆς γῆς πίστευαν ὅτι ἡ ζωή τους ἐπηρεαζόταν κατὰ μυστηριώδη τρόπο, ἀπὸ τὰ οὐράνια σώματα, ἀσχολήθηκαν καὶ ἀπέκτησαν σὺν τῷ χρόνῳ, ἀστρολογικὲς ἀντιλήψεις. Ἐνῶ, οἱ Ἕλληνες διανοητὲς ποὺ ἀπέκτησαν ἐκπληκτικὲς γνώσεις μὲ τὴν ἐπιστημονικὴ μεθοδολογία, «παρατηρήσεις, μετρήσεις καὶ συγκρίσεις», ὅρισαν τὰ βασικὰ ἀστρονομικὰ φαινόμενα καὶ τὴν ἀστρονομία, δηλαδὴ τοὺς φυσικοὺς καὶ ἀναλλοίωτους νόμους ποὺ διέπουν τὰ οὐράνια σώματα καὶ τὶς κινήσεις τους.
Οἱ ἄλλες, λοιπόν, ἐπιστῆμες ἐμφανίσθηκαν καὶ ἐξελίχθηκαν μέσα ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν γενικὴ συλλογιστικὴ μήτρα καὶ ὅταν ὡρίμασαν ἀναγνωρίσθηκαν καὶ ἀποχωρήσθηκαν ἀπὸ τὸν κορμὸ τῆς φιλοσοφίας.

Γενικά, οἱ φυσικὲς ἐπιστῆμες ἀκολούθησαν αὐτὴν τὴν ἐξέλιξη, ἐνῶ οἱ ἄλλες -Ψυχολογία, Ἀνθρωπολογία, Κοινωνοιολογία, Οἰκονομικὴ καὶ Πολιτική- εἶναι οἱ τελευταῖες ποὺ διαχωρίστηκαν ἀπὸ τὴν φιλοσοφία. Αὐτὸ δὲν σημαίνει ὅτι ἡ φιλοσοφία μὲ τόσο μακραίωνη ἱστορία δὲν ἔχει μέλλον καὶ τείνει νὰ ἐξαφανιστεῖ μετὰ τὸν ἀποχωρισμὸ ἀπὸ αὐτὴν κάθε τομέα ἔρευνας ποὺ ἀναπτύσσεται ἀρκετὰ καὶ ἀποτελεῖ ἢ ἐνσωματώνεται σὲ εἰδικὴ ἐπιστήμη.
Ἐὰν συνέβαινε αὐτό, θὰ ἦταν ὀξύμωρο, διότι θὰ ἔπρεπε νὰ ξεχάσουμε τὸ γεγονὸς τοῦ ὁποίου ζητοῦμε τὴν ἐξήγηση. Ἡ Φυσική, γιὰ παράδειγμα, εἶναι ἀπὸ τὶς πιὸ παλιὲς ποὺ πῆρε ἰδιαίτερο ὄνομα καὶ γιὰ κάποιο διάστημα θεωρήθηκε σὰν μὴ φιλοσοφική, ἐνῶ ἡ Ἠθική, τὸ ἴδιο παλιὰ καὶ μὲ τὸ ἴδιο ὄνομα, ἐξακολουθεῖ νὰ εἶναι κλάδος τῆς φιλοσοφίας.
Στὴν φιλοσοφία, περιλαμβάνονται, ὡς κλάδοι της, ἡ Μεταφυσική, ἡ Γνωσιολογία (θεωρία τῆς γνώσεως) καὶ ἡ Αἰσθητική. Ἐπίσης συναντᾶμε καὶ

ποικιλίες τῆς φιλοσοφίας, ὅπως: Φιλοσοφία τοῦ Δικαίου, Φιλοσοφία τῆς Ἐπιστήμης, Φιλοσοφία τῆς Ἱστορίας, Πολιτικὴ Φιλοσοφία, Πολιτικὴ τῶν Θρησκειῶν. Στὴν πραγματικότητα, μᾶς δίνουν μία μόνιμη καὶ συνεχῆ λειτουργία τῆς φιλοσοφίας, ποὺ σχετίζεται στενὰ μὲ τὶς ἐπὶ μέρους ἐπιστῆμες ἀντὶ ἡ φιλοσοφία νὰ διαχωρίζεται ἀπὸ αὐτές.
Τὰ πιὸ οὐσιώδη σημεῖα αὐτῆς τῆς συσχετίσεως, εἶναι τρία:

α) Ἡ ἱστορία καὶ ἡ χρήση τῆς ἴδιας της λέξεως φιλοσοφία.

β) Σχέσεις τῆς φιλοσοφίας μὲ τὶς ἐπὶ μέρους ἐπιστῆμες

γ) Κοινοὶ χαρακτῆρες τῶν χωριστῶν φιλοσοφικῶν κλάδων, οἱ ὁποῖοι ἐξηγοῦν αὐτὴν τὴν ταξινόμηση.

Ἡ ἱστορικὴ χρησιμοποίηση τοῦ ὅρου φιλοσοφία, δηλαδὴ ἡ ἀγάπη γιὰ τὴν σοφία, ἔχει τὴν ἀρχή της στὸν χρυσὸ αἰώνα τῶν Ἑλλήνων (5ος αἰ. π.Χ.). Ἡ φιλοσοφικὴ σκέψη καὶ ἔρευνα εἶναι πολὺ παλαιὲς ἀλλὰ ἡ ἱστορικὴ χρησιμοποίηση τοῦ ὅρου φιλοσοφία ἔχει τὴν ἀρχή της στὸν χρυσοῦν αἰώνα τῶν Ἕλληνων, ὅπου μορφοποιεῖται ὁ πολιτισμὸς ποὺ σημάδεψε ἀνεξίτηλα καὶ ὁδήγησε ὅλον τὸν Δυτικὸ κόσμο – σκέψη, διότι ἀπὸ τὸν αἰώνα αὐτόν, ξεκίνησε ἡ Ἀκαδημαϊκὴ Παιδεία.
Πρέπει νὰ ἔχουμε ὑπ’ ὄψιν μας ὅτι οἱ Ἀκαδημαϊκὲς σπουδὲς παραμένουν ἀπὸ αἰῶνες κυρίως φιλοσοφικές, διότι εἶναι δεδομένο ὅτι ἡ φιλοσοφία ἦταν καὶ παραμένει ἡ θεωρία ὅλων τῶν θεωριῶν καὶ συνεχίζει νὰ συνδέεται στενὰ μὲ τὴν ἔρευνα ὅλων τῶν προϋποθέσεων γενικά, τῆς ἐπιστήμης.
Ἕνα ἄλλο σοβαρὸ ζήτημα ποὺ ἐρευνᾶ καὶ ἑρμηνεύει μόνο ἡ φιλοσοφία εἶναι τὸ ὀντολογικὸ καὶ τὸ κοσμολογικὸ συγχρόνως, ποὺ ἀφορᾶ τὴν σχέση τοῦ πνεύματος μὲ τὸ σῶμα. Τὸ ζήτημα τῆς ἐλευθερίας τῆς βουλήσεως εἶναι ἡ μία πλευρὰ τοῦ γενικοῦ αὐτοῦ ζητήματος. Οἱ ὑλιστὲς ἀρνοῦνται κατηγορηματικὰ νὰ ἀναγνωρίσουν ὁποιαδήποτε διάκριση στὰ καλούμενα πνευματικὰ φαινόμενα. Ἐδῶ καλεῖται νὰ δώσει τὴν ὀρθὴ ἀπάντηση μόνον ἡ φιλοσοφία καὶ ἔτσι συμφιλιώνει πολλὲς ἀντίθετες σκέψεις καὶ γνῶμες.