ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ : ΨΥΧΗ - ΜΕΤΕΝΣΑΡΚΩΣΗ

ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ: O ΘΕΜΕΛΙΩΤΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ
ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ Ο ΣΟΒΑΡΟΣ ΜΕΛΕΤΗΤΗΣ ΤΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΣ ΤΗΣ
ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΕΤΕΝΣΑΡΚΩΣΕΩΣ
(ΚΩΣ 460 – 377 ΛΑΡΙΣΑ)
Ο διαπρεπέστερος και σπουδαιότερος Ιατρός όλων των αιώνων και θεμελιωτής της
επιστημονικής ιατρικής, που αναγνωρίζεται από όλες τις ιατρικές κοινότητες του κόσμου,
είναι δίχως καμία αμφισβήτηση ο Ιπποκράτης, δικαίως λοιπόν αποκαλείται και «Πατήρ της
Ιατρικής».
Πριν ξεκινήσω την ανάπτυξη του θέματος μου, κρίνω σκόπιμο να αναφέρω ολίγα τινά για
την ζωή και μοναδικό έργο του, που καταυγάζει, λαμπρύνει και καθοδηγεί την Ιατρική
επιστήμη και όλους τους θεράποντας του Ασκληπιού μέχρι των ημερών μας.
Αν και είναι ένας από τους εξοχότερους άνδρας της ιστορίας, οι εξακριβωμένες
πληροφορίες για την ζωήν του είναι λίγες. Από την μητέρα του είχε καταγωγή από τον
Ηρακλή και από τον πατέρα του από τον Ασκληπιό. Μυήθηκε στην ιατρική
επιστήμη από τον ίδιο τον πατέρα του και συνέχισε τις σπουδές του στο Ασκληπιείο της
ιδιαιτέρας του πατρίδας, που ήταν από τα πλέον φημισμένα του αρχαίου κόσμου.
Είχε επισκεφθεί την Ηπειρωτική Ελλάδα, τα Άβδηρα, την Κύζικο και πολλές άλλες πόλεις,
όπου είχε την ευκαιρία να γνωρισθεί με επιφανείς άνδρες της εποχής του, όπως τον
Φιλόσοφο Δημόκριτο, τον Σοφιστή Γοργία και άλλους.
Υπήρξε συγχρόνως και ένας φλογερός πατριώτης Έλληνας, αφού απέρριψε την πρόταση
του βασιλέως της Περσίας Αρταξέρξη, που του προσέφερε μυθώδη αμοιβή, για να μεταβεί
στην Περσία και να θεραπεύσει το στράτευμα του που αποδεκατιζόταν από μία σοβαρή
επιδημία.
Σε αυτόν ανήκει η τιμή, ότι πρώτος απέρριψε και ανέτρεψε την άγνοια, την αμάθεια, τις
προκαταλήψεις και τις δεισιδαιμονίες της εποχής του, που αφορούσαν τις αιτίες των
ασθενειών και βάσισε την άσκηση της ιατρικής του στην λογική παρατήρηση και την
έρευνα. Έτσι κατέστησε την ιατρική από αμφίβολη εμπειρική τέχνη σε αληθή ανθρωπιστική
επιστήμη.
7
Μελετούσε επισταμένα την εμφάνιση των ασθενών και των ασθενειών τους και τηρούσε με
ευλάβεια και σχολαστικότητα τα ατομικά τους μητρώα από την εκδήλωση της κάθε
ασθένειας μέχρι της πλήρους θεραπείας των.
Πρώτος αυτός τόνισε την μεγάλη σημασία της Δίαιτας, του καθαρού αέρα, της γυμναστικής,
των ιαματικών λουτρών και την καταλυτική επίδραση του κλίματος και του περιβάλλοντος
για την υγεία του σώματος και της ψυχής, που αποτελούν πρόδρομο ακόμη και σήμερα για
τις ιατρικές αντιλήψεις.
Συνοπτικά, η ιατρική θεωρία του Ιπποκράτους στηρίζεται στην μεταβολή των χυμών του
σώματος, τους οποίους όρισε σε τέσσερις : Αίμα, Βλέννα, κίτρινη και μέλανα Χολή. Η
κανονική μίξη αυτών των χυμών (ευκρασία) προκαλεί την υγεία, ενώ η ελαττωματική μίξη
τους (δυσκρασία) τις διάφορες ασθένειες, που ο Ιπποκράτης τις απέδιδε στην κακή σίτιση,
στις επαγγελματικές αλλοιώσεις, τον τρόπο ζωής, το κλίμα,
την κληρονομική διάθεση κ.τ.λ. Τόνιζε ότι στον οργανισμό του ανθρώπου υπάρχει έμφυτος
δύναμις η Φύσις, η οποία ρυθμίζει την κανονική λειτουργία των οργάνων του σώματος, η
οποία αντιδρά σε περιπτώσεις διαταραχών για την επαναφορά της αρχικής τάξεως
(νούσων φύσιες ιατροί) και έργο του ιατρού είναι να βοηθήσει την φύση για την θεραπεία
του ασθενούς, φροντίζοντας η θεραπεία να μην προκαλέσει, σε καμιά περίπτωση, βλάβη
στον ασθενή (ωφελέειν εί μή βλάπτειν), συνιστούσε δε πάντοτε την απλή
ολιγοφαρμακεία.
Η σχολή του Ιπποκράτους απέρριπτε τις θρησκευτικές αιτίες των ασθενειών
εγκαινιάζοντας την ορθολογιστική μελέτη του σώματος και της ψυχής.
Τα έργα υπολογίζονται από 60 έως 100 και αποτελούν την καλουμένη Ιπποκράτειο
Συλλογή ( Corpus Hippοcraticus), είναι μία σειρά από Ελληνικά Ιατρικά κείμενα, που τα
συγκέντρωσε τον 3ον π.χ. αιώνα ο Μνήμων ο Αλεξανδρεύς. Σε αυτήν έχουν προστεθεί και
άλλα κείμενα που χρονολογούνται από το 500 π.χ. μέχρι περίπου το 250 μ.Χ. Η αξία τους
φυσικά είναι διάφορος, αλλά όλα διαπνέονται από σύγχρονο ορθολογιστικό πνεύμα και
εκφράζουν την πεποίθηση του συγγραφέα ο,τι στην φύση επικρατεί τάξις, την οποία μπορεί
να ανακαλύψει ο σοβαρός μελετητής ιατρός με υπομονετική έρευνα και παρατήρηση.
Ο περίφημος όρκος του Ιπποκράτους, ο οποίος χρησιμοποιείται από όλες περίπου τις
ιατρικές σχολές του κόσμου, κατά την ορκωμοσία των πτυχιούχων της ιατρικής, είναι
βέβαιο ότι δεν είναι έργο του Ιπποκράτη, αλλά εκφράζει το όλο του πνεύμα και την ηθική
του, γράφτηκε από τους άξιους διαδόχους του περί το 200 μ.Χ.
Το τεραστίας αξίας και μεγέθους έργο του είχε επηρεασθεί από τους Ίωνας
προσωκρατικούς φιλοσόφους, κυρίως από τον «σκοτεινό-λαμπρό» Ηράκλειτο, από την
8
Ελεατική Φιλοσοφική σχολή της Μεγάλης Ελλάδος και άλλους Έλληνες προυπήρξαντας
φιλοσόφους.
Ο Ιπποκράτης απέδιδε ιδιαιτέρα σημασία στην έννοια της ψυχής, την οποία θεωρούσε
αναπόσπαστο μέρος του σώματος και πρωταρχική αιτία της υγειούς υπάρξεως όλων των
ζώντων οργανισμών επί της γης.
Σε όλα, τα συγγράμματα - βιβλία του αναφέρεται με σεβασμό και σε βάθος, περί της
Ψυχής, που προξενεί θαυμασμό και δέος σε κάθε σοβαρό ερευνητή, για τις τεράστιες
γνώσεις του, την ορθή του σκέψι, για την σύνδεση της και την αλληλοεπίδραση της με το
σώμα για την υγεία του ανθρώπου.
Από τα έργα του που αναφέρονται περισσότερο στο Μέγα θέμα της Ψυχής :
Περί Διαίτης
Περί Σαρκών
Περί Επιδημιών
Περί Ιερής Νούσου
Περί των εντός Παθών
Θα προσπαθήσω να σας το αναπτύξω με σεβασμό, και καθ’ ένας ελεύθερος ας εξάγει τα
χρήσιμα συμπεράσματα του.
Για το πώς εισέρχεται η ψυχή στο σώμα, δίχως αμφιβολίες και πλεονασμούς γράφει:
«Εσέρπει δέ ές άνθρωπον ψυχή, πυρός και ύδατος ξύγκρησιν έχουσα…». «Περί Διαίτης
Α.7». Η ψυχή εισέρχεται - περνάει - διεισδύει από έξω και διαχέει όλο το σώμα, άρα είναι
ανεξάρτητη από αυτό. Χαρακτηρίζει δηλαδή την ψυχή σαν μία αυτοτελή οντότητα που
ενοικεί στο σώμα που έχει επιλέξει να εγκατασταθεί.
Κατά τον Ιπποκράτη, η αληθής έννοια του Πυρός και του Ύδατος, δεν είναι τα ομώνυμα
υλικά στοιχεία, αλλά ανάγονται στην καθολική θεία ουσία που πληρεί όλο το σύμπαν και
είναι τα αείζωα Πύρ και Ύδωρ.
« Τό θερμότατον και ισχυρότατον πύρ, όπερ πάντων επικρατέεται, διέπον άπαντα κατά
φύσιν, άϊωτον και όψει και ψαύσει, έν τούτω ψυχή, νόος, φρόνησις, αύξησις, κίνησις,
μείωσις, διάλλαξις ύπνος, εγρήγορσις, τούτο διά παντός κυβερνά, και τάδε καί εκείνα,
ουδέποτε ατρεμίζον…» «Περί Διαίτης Α. 10». (Το θερμότατο και ισχυρότατο πύρ, το οποίο
κυριαρχεί σε όλα και τα διέπει σύμφωνα με την φύση του το καθ’ ένα, είναι ασύλληπτο και
9
από την όραση και από την αφή. Μέσα σ’ αυτό υπάρχει η ψυχή, ο νούς, η φρόνηση, η
ανάπτυξη, η κίνηση, η μείωση, η εναλλαγή, ο ύπνος, η εγρήγορση. Αυτό κυβερνά τα
πάντα, διέρχεται μέσα από όλα και αυτά και εκείνα (γήινα και ουράνια), δίχως να πέφτει
ποτέ σε αδράνεια).
Στο κεφάλαιο «Περί Σαρκών 2» συμπληρώνει: «Δοκέοι δέ μοι ό καλέομεν θερμόν,
αθάνατον τε είναι καί νοεείν πάντα ορήν καί ακούειν καί ειδέναι πάντα εόντα τε καί εσόμενα
…». (Κατά την γνώμη μου αυτό που ονομάζουμε θερμό, είναι αθάνατο και νοεί τα πάντα,
και βλέπει και ακούει και γνωρίζει τα πάντα, όσα υπάρχουν και όσα θα υπάρξουν…).
Σ’ αυτό το κεφάλαιο εκφράζει την βεβαία γνώμη του ότι, από αυτό το θερμόν προέρχεται
και η ψυχή του ανθρώπου, που όπως και αυτό, κατέχει όλα τα χαρακτηριστικά και τις
νοητικές ιδιότητες του, είναι δηλαδή αναπόσπαστο μέρος της θείας ψυχής, που ενοικεί
μέσα στο σώμα ανεξάρτητη μεν αλλά σε επικοινωνία με το συμπαντικό θερμόν διά της
αναπνοής. Και τονίζει με έμφαση, ότι κατέχει όχι μόνον τα παρόντα αλλά και τα μέλλοντα.
Αυτή είναι ακόμη μία επιβεβαίωση της θεϊκής προελεύσεως της, διότι τα μέλλοντα μπορούν
να τα γνωρίζουν μόνον οι Θεοί.
Επίσης το δεύτερο ψυχικό στοιχείο το υγρόν, εκπροσωπεί την αντίθετη υλική δύναμη της
θερμής, που επιδρούν και οι δύο στο σώμα κάθε οντότητος. Η ψυχή έχει την ικανότητα –
ενέργεια να τηρεί το μέτρο και να εξισορροπεί αρμονικά αυτές τις αντιθετικές δυνάμεις,
ώστε να λειτουργούν ομαλά οι νοητικές και αισθητικές διεργασίες σε κάθε ανεξάρτητη
οντότητα.
«Εσέρπει είς άπαν ζώον, ό τι περ αναπνέει… «Π. Διαίτης Α.25». Όλα τα έμβια όντα κατά
τον Ιπποκράτη, που αναπνέουν έχουν ψυχή. Η βεβαιώτης της υπάρξεως της ψυχής και η
σχέσις της με την αναπνοή δεν είναι τυχαία, με την αναπνοή ο οργανισμός δεν
τροφοδοτείται μόνο με το απαραίτητο οξυγόνο, αλλά και με το πέμπτο στοιχείο των
προγόνων μας τον «Αιθέρα», που τα τελευταία χρόνια αναγνώρισαν την ύπαρξιν του οι
σύγχρονοι αστροφυσικοί και τον ταυτίζουν με τα Νετρίνα, της πρωταρχικής σχάσεως του
κοσμογονικού Ορφικού Ωού !
Οι ακολουθούντες τις ανατολικές δοξασίες τον αποκαλούν ¨ Πράνα¨. Αυτό τροφοδοτεί,
αναζωογονεί και ενισχύει την ψυχή, με τρόπο, που οι σύγχρονοι επιστήμονες, όλων των
κλάδων, δεν μπορούν να ερμηνεύσουν με κάποια βεβαιότητα.
Ο Ιπποκράτης διαχωρίζει με απόλυτη βεβαιότητα, όπως και η πλειονότης των
Μετασωκρατικών Φιλοσόφων, την ψυχή από το σώμα γράφοντας « Η μέν ψυχή τώ
αυτό πάσι τοίς εμψύχοισι, τό δέ σώμα διαφέρει εκάστου… «Π. Διαίτης Α, 28». Εδώ
δηλώνει κατηγορηματικά και με σαφήνεια ότι, σε όλα τα σώματα ενοικεί η ψυχή που έχει
10
την ίδια φύσι, διότι έχει θεϊκή προέλευση και έχει εντελώς διαφορετική αποστολή και
ιδιότητες από εκείνες του σώματος. Και συνεχίζει, «Ψυχή μέν ούν αιεί ομοίη καί έν μείζονι
καί έν ελάσσονι, ού γάρ αλλοιούται ούτε διά φύειν ούτε διά ανάγκην…».
(Λοιπόν η ψυχή είναι πάντοτε όμοια και στο μεγαλύτερο και στο μικρότερο όν, γιατί δεν
αλλοιώνεται από καμιά φυσική επίδραση ούτε από καμιά ανάγκη…).
Επειδή η ψυχή είναι μέρος της θείας συμπαντικής ψυχής είναι αναλλοίωτη και κατά
συνέπειαν δεν μπορεί να πάσχει και να ασθενεί, άρα ο σύγχρονος όρος της
ψυχοπαθολογίας και των ψυχικών ασθενειών δεν υφίστανται για τον Πατέρα της Ιατρικής.
Ο Ιπποκράτης δηλώνει κατηγορηματικά, ότι η ψυχή δεν πάσχει και δεν υφίσταται καμία
αλλοίωση από καμία αιτία και από κανέναν. Άρα δεν ασθενεί και ούτε νοσεί, διότι είναι
αναλλοίωτο στοιχείο προερχόμενο από την μία και μοναδική αρχική θεία αιτία.
Στο έργο του «Περί Ιερής νούσου», ο Ιπποκράτης δεν δέχεται και ανατρέπει τις
αποκαλούμενες σήμερα ψυχικές ασθένειες, που οφείλονται πάντα κατά τον Ιπποκράτη,
στην μη ομαλή λειτουργία του εγκεφάλου, όταν αυτός ασθενεί ή έχει υποστεί κάποιο
ατύχημα, τότε ο άνθρωπος κατέχεται από φοβίες, μανίες, παραλογισμούς, ακραίες σκέψεις,
ψευδείς εικόνες κ.λ.π. Ενώ αντίθετα όταν ο εγκέφαλος είναι υγιείς, τα άτομα είναι λογικά,
ήρεμα και λειτουργούν αρμονικά και φυσιολογικά. Μήπως θα έπρεπε η σύγχρονη
ψυχολογία και η ψυχοπαθολογία να ανατρέξουν στα έργα του και στις Ιπποκρατικές
υποθήκες, να τις προσεγγίσουν ορθά και να αναθεωρήσουν πολλά από αυτά που
διδάσκουν και εφαρμόζουν, για να επανέλθει η ψυχική υγεία στον ταλαίπωρο κόσμο μας,
εγκαταλείποντας τις μοντέρνες και αυθαίρετες υπερβάσεις τους;
Στο έργο του (Περί Διαίτης Δ΄86), σχετικά με την αυτοτέλεια και την ανεξαρτησία της
ψυχής από το σώμα γράφει: «Περί δέ των τεκμηρίων των έν τοίσιν ύπνοισιν όστις ορθώς
έγνωκεν, μεγάλην έχοντα δύναμιν ευρήσει προς άπαντα. Η γάρ ψυχή εγρηγορότι μέν τώ
σώματι υπηρετούσα, επί πολλά μεριζομένη, ού γίγνεται αυτής εωυτής, άλλ’ αποδιδώσί τι
μέρος εκάστω τού σώματος, ακοή όψει, όψει, ψαύσει, οδοιπορίη, πρήξεσι παντός τού
σώματος, αυτή δ΄εωυτής ή διάνοια ού γίνεται…». (Σχετικά με τα τεκμήρια κατά την διάρκεια
του ύπνου, όποιος τα έχει γνωρίσει ορθώς, θα διαπιστώσει ότι έχουν μεγάλη δύναμη για
όλα τα πράγματα. Γιατί όταν το σώμα βρίσκεται σε εγρήγορση, η ψυχή δεν ανήκει στον
εαυτόν της, αλλά είναι κατανεμημένη σε όλα τα μέρη του σώματος που τα υπηρετεί για να
λειτουργούν, την ακοή, την όραση, την αφή, στην οδοιπορία, σε όλες τις ενέργειες του
σώματος, αυτή δεν ασχολείται με τον εαυτόν της. Όταν όμως το σώμα ηρεμίσει (βρίσκεται
σε ύπνο) η ψυχή κινείται και συρομένη εξέρχεται από τα μέρη του σώματος διοικεί τον δικό
της οίκο και επιτελεί μόνη της όλες τις πράξεις του σώματος.
11
Όταν το σώμα ησυχάσει – κοιμάται και δεν αισθάνεται, η ψυχή βρίσκεται σε εγρήγορση
μαθαίνει, βλέπει τα ορατά, ακούει τα ακουόμενα, βαδίζει, αγγίζει, λυπάται, θυμάται, γιατί
βρίσκεται σε μικρό χώρο, όσες είναι οι λειτουργίες του σώματος και της ψυχής, όλα αυτά τα
πράττει η ψυχή κατά την διάρκεια του ύπνου. Όποιος λοιπόν γνωρίζει να τα κρίνει αυτά
σωστά, κατέχει μεγάλο μέρος της σοφίας).
Εδώ δηλώνει ότι όλες οι λειτουργίες του σώματος επιτυγχάνονται με την ψυχική ενέργεια.
Δηλαδή όπως κάθε κινητήρας και τα εξαρτήματα του χρειάζονται ενέργεια για να
λειτουργήσουν, έτσι και τα έμβια όντα, για να λειτουργήσουν απαιτείται ψυχική ενέργεια.
Κατά την διάρκεια όμως του ύπνου, η ψυχή αποδεσμεύεται σε μεγάλο μέρος της από το
σώμα και εξέρχεται από αυτό, κινείται στο κοσμικό σύμπαν, όπου βλέπει και ακούει και
μαθαίνει πράγματα, που είναι αδύνατο να τα προσεγγίσει μέσα στο σώμα. Και τονίζει με
έμφαση ότι, όποιος γνωρίζει να κρίνει σωστά αυτά (τα αναφερόμενα) κατέχει μεγάλο μέρος
της αληθούς σοφίας.
Το πόσο επηρεασμένος είναι από τον Μεγάλο Ίωνα Φιλόσοφο Ηράκλειτο το ανιχνεύουμε
στο έργο του «Περί επιδημιών κεφ. ΣΤ». «Ανθρώπου ψυχή αιεί φύεται μέχρι θανάτου».
( Η ψυχή πάντοτε φυτρώνει – έχει τις ρίζες της μέσα στο σώμα, άρα εξελισσομένης της
ψυχής αναπτύσσεται και το σώμα, προσδίδοντας σ’ αυτό τα δικά της χαρακτηριστικά, διότι
ενοικεί σ’ αυτό και το καθοδηγεί). Στην συνέχεια αναφέρει την εκπύρωσι της ψυχής, ήτοι
την αποκόλληση της από το σώμα και την επιστροφή της στο ομογενές ουράνιον πύρ, τότε
το σώμα χάνει τελείως τι ιδικόν του θερμόν και επέρχεται ο θάνατος του. Άρα θάνατος κατά
τον Ιπποκράτη είναι ο αποχωρισμός της ψυχής από τα σώμα.
Στο έργο του «Περί τών Εντός Παθών», προεκτείνει τις σκέψεις του σ’ ένα άλλο σπουδαίο
κεφάλαιο, στον αιφνίδιο θάνατο «…εξαπίνης αφήκεν την ψυχήν». Εδώ εξετάζει τις
περιπτώσεις των βιαίων θανάτων, δηλαδή της αποτόμου διακοπής της συνδέσεως της
ψυχής από το σώμα. Και σε αυτό το απόσπασμα δηλώνει ότι, όταν η ψυχή εγκαταλείψει το
σώμα και με βίαιο τρόπο, τότε πάλι επέρχεται ο θάνατος.
Για το μέλλον της ψυχής, μετά την αποχώρηση της από το σώμα γράφει στο «Περί Διαίτης
Α.6», «Προσίζει γάρ σύμφορον τώ ασυμφόρω, τό δέ ασύμφορον πολεμεί
καί μάχεται καί διαλλάσσει άπ’ αλλήλων. Διά τούτο ανθρώπου ψυχή εν ανθρώπω
αυξάνεται, εν άλλω δέ ουδένι, καί τών άλλων ζώων τών μεγάλων ωσαύτως».
(Διότι το όμοιο στην μορφή ταιριάζει με το όμοιο του, ενώ το ανόμοιο πολεμεί και
αντιμάχεται και διαχωρίζει τα μεταξύ τους στοιχεία. Για αυτό η ψυχή του ανθρώπου
αυξάνεται μόνον μέσα σε άνθρωπο και σε κανένα άλλο ζώον. Το ίδιο συμβαίνει και στα
άλλα μεγάλα ζώα). Εδώ υπονοεί τον διαχωρισμό και την εξελικτική πορεία των ειδών, με
12
κορωνίδα τον άνθρωπο και ότι τα όμοια στοιχεία του σώματος και της ψυχής αποτελούν
μία ενιαία οντότητα. Και το μεν σώμα επειδή είναι φθαρτό, διαλύεται εις τα εξ ων συνετέθει,
η δε ψυχή επειδή είναι αθάνατος και εξελισσομένη, θα επιλέξει και θα ενοικήσει σε κάποιο
άλλο ομοιόμορφο, δηλαδή ανθρώπινο σώμα. Εδώ δέχεται καθαρά, την μετενσάρκωση της
ανθρωπίνης ψυχής, απορρίπτοντας την δυνατότητα της μεταβάσεως της ψυχής του
ανθρώπου σε άλλο ζώο ή σε φυτό. Ενώ πολλοί άλλοι μετασωκρατικοί κυρίως φιλόσοφοι,
δέχονται την μετεμψύχωση, που δίδει την δυνατότητα στην ψυχή να ενοικήσει σε
οποιοδήποτε σώμα ανθρώπου, ζώου ή και φυτού.
Μετά τα αναπτυχθέντα με απόλυτο σεβασμό στα κείμενα του Μεγάλου Πατέρα της Ιατρικής
Ιπποκράτη, γίνεται κατανοητό σε όλους μας, η μεγάλη προσφορά του ανά τους αιώνας
στην ανθρωπότητα. Ας ενσκήψουν λοιπόν οι Έλληνες Θεράποντες του Ασκληπιού με ζήλο
και ας μελετήσουν το τεράστιο έργο του, γιατί αυτοί έχουν το μοναδικό προνόμιο να
κατανοούν την θεία γλώσσα του Ιπποκράτους, έτσι πολλά έχουν να ωφεληθούν οι ίδιοι,
αλλά και θα προσφέρουν στην παγκόσμιο κοινότητα τεράστιες υπηρεσίες.
ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΑΡΑΣ